Şenol Bali*
VAN – İran İslam Cumhuriyeti ile 295 km’lik hudut çizgisi bulunan Van üzerinden Türkiye’ye, Ortadoğu ve Asya’nın farklı bölgelerinden her yıl binlerce göçmen giriş yapıyor. İddialara nazaran, Van’ın huduttaki ilçelerinden her yıl 500 bin insan Türkiye’ye geçiyor. Bu göçmenlerden bir kısmı batıya yanlışsız seyahatlerini sürdürürken bir kısmı da Van’da ömür gayretine devam ediyor. Bayanlar ve çocuklar için bu seyahat çok daha şiddetli. Seyahati yaşayan ve ömür uğraşını farklı bir ülkede sürdüren bayanlar da yurtsuzluğun en çok bayanları vurduğunu lisana getiriyor.
Sonun öte yakasında başlayan ve hudut ilçeleri Başkale, Özalp ve Çaldıran’dan Van kent merkezine devam eden seyahat boyunca mülteciler kaza, donma, açlık ve barınma üzere problemlerle gayret etmek zorunda kalıyorlar. Umut seyahati sırasında ömrünü kaybeden, yaralanan, geri dönmek zorunda kalanların sayısı da çok yüksek. Bu nedenle Van’ın Seyrantepe Mahallesi’nde bulunan Kimsesizler Mezarlığı Türkiye’nin en büyük göçmen mezarlığı olma özelliği taşıyor.
Van’a ulaşan göçmenler için de uğraş bitmiyor. Göçmenler iktisat, barınma, sıhhat, eğitim, lisan ve entegrasyon üzere temel problemlerle gayret etmek zorunda kalıyor. Bayanlar için bu süreçler daha da şiddetli. Çalışma müsaadesi olmayan, buna karşılık çalışmak ve ailelerini geçindirmek zorunda olan bayanlar vakit zaman dışlanıyor, tacize uğruyor yahut dolandırılıyor. Bayanların fuhuş yapmaya zorlandığı tezleri da sık sık gündeme geliyor. Bayanlar, tüm bunların görülmediğini, duyulmadığını düşünüyor ve meselelerinin çözülmesini istiyor.
‘KADINLARIN SESİ HARAM SAYILIYORDU’
Asrin Karimpour, Van’a yerleşmiş binlerce göçmen bayandan biri. Tıpkı vakitte bir müzisyen. Karimpour, uzun yıllar müzik alanında çalıştığı İran’da bayanların sesinin haram sayıldığını anlatıyor:
“İranlı bir Kürdüm. Üç yıldır Van’da yaşıyorum. Kimi ailevi problemlerden ötürü İran’dan çıkıp geldim. İran’da uzun yıllar müzisyenlik yaptım. Konservatuvar mezunuyum ve müzik alanında çalıştım. Lakin İran’da yasaklar vardı. Bayanların sesi haram sayılıyordu. Ben yasağa karşı geldim. Zira bu mahzur ve sansür zoruma gidiyordu.”
‘HEM BAYAN HEM GÖÇMEN OLARAK BİLMEDİĞİN BİR YERDE YAŞAMAK ÇOK ZOR’
Karimpour, uzmanı olduğu Setar çalgısı ile Orff’un (müzik ve hareket eğitimi) pek bilinmediğini o yüzden işini yapmakta zorlandığını söylüyor. Bu nedenle geçinebilmek için diğer bir işte de çalıştığını aktarıyor:
”Kadınlara müzik enstrümanı dersi, çocuklara da Orff eğitimi veriyordum. Lakin buraya geldikten sonra müzikten koptum ve müzik dışında her işi yapmak zorunda kaldım. Hem tanımadığım, bilmediğim bir yere gelmiştim hem de uzmanlık alanım olan Setar enstrümanı burada bilinmiyor. Orff eğitimi veriyordum çocuklara lakin burada o da bilinmiyor. Çocukları nota ve ritim konusunda yalnızca keman yahut piyanoyla hazırlıyorlar fakat şu an Avrupa dâhil birçok dünya ülkesinde çocuklara birincinin Orff eğitimi verilmekte. Bu yüzden iki alanda da burada işimi yapamıyorum. Bu yüzden geçimimi sağlamak için bulaşıkçılıktan garsonluğa kadar birçok işte çalışmak zorunda kaldım. Koronadan ötürü işler azaldı. Kızımla bir arada güç bir süreç yaşıyorum. Hem bayan hem göçmen olarak bilmediğiniz bir yerde yaşamak çok güç. Sıhhat, eğitim üzere gereksinimlerimizi dahi karşılayamıyoruz. Çocuğumla bir arada bir bayan olarak ömür sürdürmek beni yoruyor. Çocuğum okula gidemiyor. Bir arkadaş dahi edinmiş değil. Makyöz olmasına karşın iş bulamıyor. Burada da iktisat çok güzel değil, iş imkânları çok kısıtlı. Bir kan analizi yaptırmak için günlerce uğraşıyoruz, neredeyse yalvarıyoruz ancak yapılmıyor sigortamız yok diye.”
‘BELİRSİZLİK BİZİ ÇOK ZORLUYOR’
Göçmenlik statüsünün yarattığı aksiliklere değinen Karimpour, Kanada’ya gitmek için müracaat yaptıklarını ve şu an beklediklerini dillendiriyor:
”Başka bir ülkeye gitmek çok daha güzel olacaktır. Zira orada vatandaş olma talihiniz var en azından. Biz de Kanada’ya gitmek için müracaat yaptık ve bekliyoruz uzun yıllardır. Kurallı göçmen olarak yaşıyoruz geldiğimizden beri. Yurtsuzluk çok sıkıntı bir şey. En çok da bayanları vuruyor. Bakalım neler bekliyor bizi. Bu belirsizlik bizi çok rahatsız ediyor lakin sabretmekten öteki dermanımız yok. Orff eğitimini Van’da tanıtmak istiyorum. Bunun için müzik kursları ve sanat okullarına gittim fakat dediğim üzere pek kimse bilmiyor. Dolasıyla işimi yapmak istikametinde adım atamıyorum. Fakat müzik benim için vazgeçilmez bir şey. Kesinlikle sürdürmenin bir yolunu bulacağım.”
‘BİR BAYAN VE SANATÇI OLARAK BASKI HİSSEDİYORUM’
Sureya Maliki ise Tahranlı bir ressam. Beş yıl evvel ülkesinden gelişiyle başlayan öyküsünü şöyle anlatıyor; ”Bir bayan ve sanatçı olarak bir baskı hissediyordum. Bayanlar orada zorlanıyor. Özgürlük alanı yok. Çekilir bir şey olsaydı kendi memleketimden çıkıp gelmezdim ancak mecburdum. Orada sansür vardı. İstediğin sanatı üretemiyorsun, üretsen de satamıyorsun. Bayan figürü çizmemiz bile yasaktı.”
Uygun derecede Türkçe öğrenen Maliki, geçimini sağlamak için farklı işlerde çalıştığını kaydediyor:
”Güzellik merkezinde alakam olmayan bir işte çalışmak durumunda kaldım. Fotoğraf sanatı üzerinde çalışıyorum. Lakin hiç bilmediğim bir yerdeyim bunları insanlara ulaştıramıyorum. Tıpkı vakitte yüzme antrenörüyüm. Fakat burada o sertifikayı kullanamıyorum. Geçiciyim diye. Evrakımı çevirmek istedim olmadı. O yüzden diğer bir iş yapmak zorunda kalıyorum.”
‘ÖZGÜR KALIP SANATIMLA UĞRAŞMAK İSTİYORUM’
Bayanların her vakit güçlü olmak zorunda bırakıldığını kaydeden Maliki, gayret etmeye devam edeceğinin ve yılmayacağının altını çiziyor:
”Hayatıma dair planlarım var. Bir hayalim var, gerçekleştirmek istiyorum. Özgür kalıp sanatla uğraşmak istiyorum. Bizim kanunlar dertli. Bilhassa bayanlar istikametinden. Kanunlar erkek tarafında. Bayanları savunmuyor. Bayanların çabası var yıllardır devam ediyor fakat sonuç yok. Lakin bazen insan pes etmek istiyor ve kaçmak, kurtulmak istiyor.”
‘HASTA EŞİM VE ÇOCUKLARIMIN YÜKÜ BENİM OMUZLARIMDA’
Bir başka göçmen bayan olan Fatime Tuzish’in kıssası biraz daha farklı. Afgan asıllı olan Tuzish, iki yıldır çocuklarıyla bir arada kaçak yollardan geldiği Van’da. Çalışmadığı iş kalmamış. Kent merkezindeki bir işporta tezgâhında kışın sert soğuğu ve yazın kavurucu sıcağında meyve satarak çocuklarına bakan Tuzish, bir diğer göçmen aileyle tek gözlü bir meskende kalıyor. Tuzish, şu sözlerle başlıyor kendini anlatmaya: ”Yaşlı ve hasta olan eşim ve iki çocuğumla Afganistan’dan İran’a geçtik ve oradan da pasaport alarak geldik. Avrupa’ya gitmek istiyoruz. Vize müracaatında bulunduk ancak onaylanmadı. Lisanı bilmiyoruz, çok zorlanıyoruz. Bir gelir yok. İki çocuğum ve eşim var, geçimi sağlayamıyorum. Tüm yük benim omuzlarımda. İranlı biri tarafından dolandırıldık, İran’dan getirdiğimiz bütün parayı alıp gitti. Beş parasız kaldık. Kocam hasta ve yaşlı. Meyve satarak yönetim etmeye çalışıyorum. Bu soğukta saatlerce bekliyorum.” Bir çocuğunun hayatını kaybettiğini ve ülkesinden ayrılmaya o vakit karar verdiğini anlatan Tuzish, “Bir çocuğum orada öldü. Vefatından sonra ben de mahvoldum mezarlığa gidip gelmekten. Her gün gidip geliyordum. O yüzden oradan çıkıp gelmek istedim. Hayatım çok düşünceli, çok sıkıntı. Yardıma gereksinimimiz var, öbür bir aileyle tıpkı konutta kalıyoruz. Mesken de iki gözlü eski bir mesken. Lakin gücümüz buna yetiyor. Çocuklar büyümüş lakin okula gönderemiyoruz. Gelecekleri kararmış durumda. Onlar için bir şey yapamıyoruz.”
* Haber gazetecilerplatformu.com’da yayınlanmıştır.