Avrupa ülkeleri, Rusya-Ukrayna savaşıyla daha da derinleşen güç krizine tahlil arıyor. Daha evvel Rus kaynaklarına bağımlılığı azaltma adımlarını kapsayan RePowerEU planını duyuran Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin, kısa müddette bağımlılığı azaltamayacak olması en büyük sorun olarak görülüyor. Rusya’nın Avrupa’ya gaz akışını yüzde 60 oranında kısması daha evvel yeşil güç dönüşümü amaçlarını koyan AB ülkelerini fosil yakıtlara dönüşe zorladı. Gelişmekte olan ülkelere kömürden vazgeçmesi istikametinde baskı yapan Avrupa’da, kömür stokları 2,5 yılın tepesine çıktı. Termik santraller sırayla devreye alınmaya başladı. Son olarak Rusya’nın Kuzey Akım sınırında vanayı kapatması, Avrupa’da “karneyle doğal gaz”ı tedarikini gündeme getirdi.
AVRUPA DERS ALMIYOR
Son 15 yıllık gelişmeler, Avrupa’nın yaşadığı güç krizlerinden ders çıkarmadığını gösteriyor. Şimdiye kadar dört kere Rusya-Ukrayna krizinden kaynaklı güç arzı sıkıntısıyla karşı karşıya kalan Avrupa ülkeleri, çeşitli planlar duyursa da somut adımlar atmaması dikkat çekiyor. Rusya ile Ukrayna ortasında 2006, 2009 ve 2014 yıllarında siyasi tansiyonlarla başlayan diplomatik krizler, daha evvel de güç krizlerine dönüşerek AB ülkelerini olumsuz etkiledi.
İLK KRİZ 2006’DA PATLAK VERDİ
2006 yılındaki birinci büyük doğal gaz krizi, 2004 yılında yapılan Ukrayna Cumhurbaşkanlığı seçimi nedeniyle yaşandı. Rusya, Avrupa’ya gaz akışı yüzde 25 oranında kıstı. Rusya ve Ukrayna ortasındaki siyasi tansiyon, 2009 yılında yeni bir güç krizine neden oldu. Rusya o devirde, doğal gaz fiyatlarını 250 dolardan 450 dolara çıkararak doğal gaz akışını durdurdu. Kriz Rusya’nın doğal gaz ithalat fiyatlarında yüzde 20 indirime gideceğini belirtmesi ve Ukrayna’nın geçiş fiyatını indirmesiyle son buldu.
RUSYA 2014’TE GÜMRÜK MUAFİYETİNİ KALDIRDI
Rusya ve Ukrayna ortasında yaşanan üçüncü güç krizi ise 2014 yılında Ukrayna’da Rusya yanlısı siyasi iktidarın yerini Batı yanlısı yeni bir idarenin devralması nedeniyle yaşandı. Ukrayna’da yeni idarenin AB ile iştirak mutabakatı imzalamasıyla siyasi kriz, kısa müddette güç krizine dönüştü. Rusya, Ukrayna’ya doğal gaz ihracatındaki “sıfır” olan gümrük vergisini iptal ederek, doğal gaz ithalat fiyatını 1000 metreküp için 485 dolara yükseltti.
YEŞİL KİTAP RAFTA KALDI
AB, 2006 yılında yaşanan güç krizinin akabinde yayınladığı ‘Sürdürülebilir, Rekabetçi ve İnançlı Güç için Avrupa Stratejisi(Yeşil Kitap) ile üç temel maksat ve altı öncelikli alan belirlendi. Strateji kapsamında; güç verimliliğinin ve yenilenebilir güç kaynaklarının kullanımının arttırılması, rekabetçi iç güç pazarının oluşturulması ve milletlerarası alanda AB’nin güç arz ve talebinin daha düzgün koordine edilmesi unsurları üye ülkelerden talep edilen maksatlar ortasında yer aldı. Ocak 2007 tarihinde “Avrupa için Güç Politikası” isimli yeni bir doküman yenilenebilir güç kaynaklarının hissesinin yüzde 20’ye yükseltilmesi hedeflendi.
GÜNEY GAZ KORİDORU HALA PROJE AŞAMASINDA
Kasım 2008 tarihinde AB Güç Güvenliği ve Dayanışma Hareket Planı’nı içeren İkinci Stratejik Gözden Geçirme Bildirgesi yayınlandı. Bildirgede şu 5 unsurluk aksiyon planı önerildi. Bildirgede ayrıyeten Rusya’ya doğal gaz bağımlılığının azaltılması hedefiyle, AB’nin gelecekteki doğal gaz talebinin değerli bir kısmını karşılayacağı düşünülen, Güney Gaz Koridoru’nun (GGK) geliştirilmesi gerektiği belirtildi.
GÖBEK BAĞINI BİR TÜRLÜ KOPARAMADI
Yaşanan tüm bu krizler Rusya’nın emniyetli bir tedarikçi ülke olmadığı algısı pekiştirse de, AB’nin önde gelen ülkeleri Rusya’ya olan bağımlılığı azaltmak için bu süreçte hiçbir adım atmadı. Hatta geçmişte yaşanan krizlere karşın, o tarihlerde Rusya’ya bağımlılığı daha da artıracak olan Kuzey Akım 2 için ortak adımlar atıldı.
LNG İTHAL ETME PLANLARI YETMEDİ
Rusya ve Ukrayna ortasında 2014’te yaşanan güç krizinin AB’nin doğal gaz arz güvenliğini olumsuz etkilemesi üzerine Avrupa Güç Birliği paketi açıklandı. Pakette Güney Gaz Koridoru’nun hayata geçirilmesi, Kuzey Amerika ve Orta Asya ülkelerinden Avrupa’ya doğal gaz ithal edilmesi tavsiye edildi. Kuzey Avrupa’da LNG dönüşüm tesislerinin kurulması gerektiği belirtildi. Cezayir ve Türkiye üzere transit ülkelerle ve Azerbaycan, Türkmenistan, Afrika ülkeleri üzere tedarikçi ülkelerle stratejik güç iştirakleri kurulması tavsiyesine yer verildi.
KARNEYLE DOĞAL GAZ SENARYOSU
Yeni ve son hareket planının da kısa müddette hayata geçirilmeyeceğinin farkında olan Avrupa ülkeleri, kış mevsimi öncesi doğalgaz depolamanın yollarını arıyor. Rusya’nın uyguladığı kademeli gaz kesintisi, kıta ülkelerini kara kara düşündürüyor. Avrupa alternatif kaynaklar ararken, Londra merkezli Shell’den faturalar ve güç dağıtımı konusunda kritik bir ikaz yapıldı. Shell CEO’su Ben van Beurden, Avrupalı tüketicilerin, Rusya’nın gaz arzını kesme riski nedeniyle maliyetlerin arttığı bir periyotta, bu kış gücün karneyle verilmesi ihtimaliyle karşı karşıya kalabileceği ikazında bulundu.
Burak Karaca